Bezoek Vrijheidsmuseum, Groesbeek
Een joods meisje vertelt over groeperingen die roepen: “Dat het land weer van hen moet worden.”
In september 2017 bezochten we het ‘Bevrijdingsmuseum 1944-1945’ met de laatste herdenking voor de verbouwing. September 2019 stond er met de herdenking van 75 jaar Market Garden een nieuw museum: het ‘Vrijheidsmuseum’. Het was een aaneenschakeling van herdenkingen en festiviteiten. Een steeds kleiner groepje veteranen en dit jaar een veel grotere groep hoogwaardigheden bevolkten het strijdtoneel van 75 jaar terug. Nu de rust is teruggekeerd op de Ginkelse Heide, de Oversteek en rond Groesbeek, Hell’s Highway weer een normale 80-kilometerweg is, komt de tijd om in alle rust het nieuwe Vrijheidsmuseum te bezoeken. Komend vanaf Wyler missen we de bolle parachute waar we al tientallen jaren bij het passeren toch steeds even een blik op wierpen. Het is anders maar dan al voorbij, uit het zicht. Nu staan er nog bouwhekken en restanten van het oude museum. Straks is van verre het nieuwe parachutedak te zien dat het hele museum overkapt. De ontvangst is nog even vriendelijk als vroeger. Een vrijwilliger neemt alle tijd om uit te leggen waar alles is. En die vrijwilligers zijn nog steeds de kracht waar het museum op draait. Rechts van de ruime ontvangsthal zijn de ruimtes voor tijdelijke exposities. Op het moment van dit bezoek is hier aandacht voor de Afro-Amerikaanse soldaat in de Tweede Wereldoorlog. “Slechts 10 procent van het Amerikaanse leger bestond uit zwarte soldaten,” lees je in de eerste vitrine. De scheiding van rassen was nog strikt in die tijd. Na de oorlog zagen de bioscoopbezoekers ze zelden of nooit in de tientallen oorlogsfilms. Voordat men de eigenlijke museumruimtes binnenkomt, loont het de moeite de inleidende film te bekijken. Dan gaan we door de donkere gang en klapdeuren verder.
Als je het museum binnenkomt, val je meteen in de moeilijke periode tussen de beide wereldoorlogen.
Interactief en in drie talen. Automatisch druk je op de knop Nederlands. De bezoeker zit er tegelijk middenin als op een van de schermen een joods meisje vertelt over groeperingen die roepen: “Dat het land weer van hen moet worden.” Het is crisistijd, armoede en werkloosheid, de voedingsbodem voor bepaalde politieke partijen. We komen bij Thomas Mann, Nobelprijs voor literatuur-winnaar, die in 1936 Duitsland uit moest vluchten. Zijn boeken werden in Nijmegen gedrukt. Hij pleitte voor een democratie waarin vrijheid en gelijkheid in balans waren. Het thema van dit deel van het museum is dan ook Democratie onder druk. Inmiddels is in Duitsland – leeggeroofd en onderdrukt na de Eerste Wereldoorlog – Hitler aan de macht. De Nazi’s overheersen. Van democratie gaat het over in een ‘regiem van de partij, een fascistisch regiem.”
Een (middelbare) schoolklas op bezoek.
Oorlog, strijd en bevrijding
In de volgende fase komt de Tweede Wereldoorlog in beeld. Mooi is in het museum te zien hoe de vrijwilligers die rondleiden een hele (middelbare) schoolklas weten te boeien. We komen bij de bezettingstijd, de schuilkelders, het leven waarin steeds minder vrijheid onderdrukking wordt. Een leven met onderduikers, levensmiddelenbonnen en persoonsbewijzen. Hier komen we ons joodse meisje weer tegen. Ze legt uit dat ze met een vals persoonsbewijs over straat gaat. Ze wil ook van die bewijzen voor haar ouders, maar vertrouwt de man niet die deze bewijzen voor haar moet maken. “Wat zou jij doen?”, vraagt het interactieve museumsysteem. De oorlogsindustrie komt op gang. We waren laks geweest. Terwijl Duitsland volop had geproduceerd, had de rest van de wereld geslapen. De productie van wapens, vliegtuigen, schepen kwam op gang. Vrijwillig in het westen en dwangarbeid in nazigebied.
De bevrijding komt, eerst Market Garden. Ook in het nieuwe museum is de grote ronde maquette van Nijmegen en omstreken teruggeplaatst. Nu met een moderne licht- en geluidpresentatie, waarmee het verloop van de gevechten wordt uitgebeeld. Nieuw is ook dat het verhaal, in kleurige projectie, uitgebeeld wordt vanaf D-Day, de invasie in Normandië. Het diorama van de heldhaftige oversteek is natuurlijk ook meegegaan. Nijmegen wordt frontstad, de bewoners in de schuilkelders, de stad nog meer verwoest. Het Rheinlandoffensief volgt, Duitsland geeft zich over, Nederland bevrijd. De Hitler- en nazi-straatnaamborden worden vervangen. Er is feest.
Zware jaren na strijd en onderdrukking
Dan is er aandacht voor de ellende die het gevolg van … is. Over heel Europa zwermen miljoenen vluchtelingen. Nog eens miljoenen, hoofdzakelijk in Oost-Europa, worden van huis en haard verdreven. Ex-dwangarbeiders, vrij maar ver van huis. Honderden steden liggen in puin, verbrand en stuk gebombardeerd.
“Wir wollen KOHLE. Wir wollen BROT”, laat een foto uit 1947, gemaakt in Krefeld, zien. Indrukwekkend is de zaal waar zichtbaar is gemaakt hoeveel slachtoffers er te betreuren zijn. Uitgebeeld met kolommen. De hoogste is voor Rusland. De tweede in hoogte geeft het aantal Duitse slachtoffers aan. Maar wat een aantallen, niet te beseffen. De nazi’s verslagen, de koude oorlog komt ervoor terug. Europa verdeeld tussen oost en west. Verdeeld in weer niet vrij en vrij? Dan de vrijheid door samenwerking in Europa. Het museum toont de voor- en tegenstanders en hun motieven. Europese samenwerking brengt ons nu al decennialang vrijheid. Op het Vrijheidsplein staat men daarbij stil. Met aandacht voor de nieuwe vluchtelingen, mensen die hopeloos op zoek zijn naar vrijheid. En diegenen die de vrijheid bedreigen, tot zelfs grote westerse wereldleiders.
Op een grote muur van schoolbordenzwart kun je antwoorden schrijven op de vragen: Wat bedreigt de vrijheid? en Hoe bescherm je de vrijheid? en Wat is vrijheid? De muur staat vol geschreven, de middelbare schoolklas is er net geweest en dat is ook te lezen. Al lezend komt de gedachte: “Wat goed dat ze zijn geweest.”
Bericht november 2019
De Dukenburger besteedde al eerder aandacht aan het museum en zijn activiteiten. Bezoek bevrijdingsmuseum, de Dukenburger nummer 6-2017 bladzijde 19. Battlefieldstour op de fiets, de Dukenburger nummer 2-2018 bladzijde. 7.
Meer informatie: www.vrijheidsmuseum.nl Vrijheidsmuseum Wylerbaan 4, 6561 KR Groesbeek
=====
Lees ook:
Het interview met Wiel Lenders directeur Vrijheidsmuseum
’Klik hier voor: Zaakwaarnemers van het verleden De toekomst kan niet zonder hen
Tijdelijke tentoonstelling films over de oorlog
