‘Vrijheid, verantwoordelijkheid, vergetelheid…’
Begin april was ik uitgenodigd om te spreken bij de boekpresentatie van Vlucht van Tineke Ceelen, directeur van Stichting Vluchteling Nederland. Zowel haar werk van de afgelopen decennia als dit boek zijn gewijd aan de vluchteling. Gevormd door alle soorten van tirannie: oorlogen, onderdrukking, uitbuiting et cetera, symboliseert de vluchteling het morele faillissement van onze tijd. Tineke, die ik publiekelijk een heldin genoemd heb, treedt in de voetsporen van Nederlandse grootheden zoals de eerste hoge commissaris voor de Vluchtelingen van de VN.
Maar wie kent Gerrit Jan van Heuven Goedhart nog? Weinigen, leert een rondvraag mij. Voor hen, en voor vele anderen, open ik de biografie van deze grote man, die door de voormalig Nijmeegse Carla van Os is geschreven. Van Heuven Goedhart was onder andere hoofdredacteur van het Utrechts Nieuwsblad in de vooroorlogse jaren, speelde als eindredacteur van Het Parool een prominente rol in het verzet tijdens WO II, was minister van Justitie in het tweede kabinet Gerbrandy en dus hoge commissaris voor de vluchtelingen van de VN na de oorlog.
Op 30 december 1938 schreef hij, toen het Nederlandse kabinet Joodse vluchtelingen over de grens zette, het volgende: “De menschen om wier lot het hier is begonnen, zijn zonder de vereischte paperassen over onze grens gekomen. Dat deden zij niet voor de aardigheid of om eens te ondervinden of zij onze douane bij den neus konden nemen. Doodsnood was hun eenige drijfveer (….) Waar zouden zij die “noodigen papieren” vandaan moeten halen?”
Deze mooie Nederlander draait zich om in zijn graf nu er, 87 jaar later, opnieuw politici zijn die mensen, op de vlucht voor vervolging of burgeroorlog, criminaliseren omwille van politiek gewin.
Zolang conflicten en andere vormen van tirannie blijven bestaan, zullen mensen vluchten naar een veiliger, meer welvarend deel van de wereld. Oprukkend nationalisme en fanatisme spelen natuurlijk vaak een rol, maar veel conflicten wortelen in ons hebzuchtig verlangen naar fossiele brandstoffen en andere grondstoffen. Deze hebzucht voedt conflicten en tirannieën, wapenhandel en vluchtelingenstromen.
Wij vieren dit jaar 80 jaar vrijheid. Het behouden van dit allerbelangrijkste goed van onze democratie verplicht ons om onze verantwoordelijkheid te nemen. Weet wat je eet, hoe je je huis verwarmt en wat er in je telefoon en elektrische auto zit. En weet wat dit kan betekenen voor mensen elders in de wereld. Begrijp waarom mensen huis en haard ontvluchten.
Refugees welcome staat in grote witte letters op een pijler van de Waalbrug. Dat klinkt natuurlijk solidair en empathisch. Maar als je je verantwoordelijkheid neemt, is een leus gekalkt met krijt niet genoeg. Allereerst moeten we begrijpen. Lees Vlucht om te begrijpen hoe groot de nood voor menselijke solidariteit is. Tineke is een luisterend oor voor de genegeerden en een ‘doorverteller’ van hun verhalen, én een spiegel voor hen in de streken van verzadiging. Dit soort mensen, en wat zij schrijven, hebben wij altijd nodig.
Qader Shafiq
