Om halftien in de avond van 7 februari 1945 verschijnen 700 geallieerde vliegtuigen boven de Duitse steden Kleve en Goch en laten daar hun bommenlast vallen. Die avond en nacht begint ook het gebulder van de 1.200 kanonnen vanuit Nijmegen en omgeving op de Duitse stellingen. De volgende morgen trekken Britse en Schotse eenheden de grens over. De slag om het Reichswald is begonnen.
Britse militairen trekken Kleve binnen
Uit oude ooggetuigenverslagen:
“Die avond om ’n uur of half tien, kwamen er ‘bombers’ over. ’t Bleef vliegen en de Tommies kwamen zo laag, dat horen en zien verging. Temeer, daar jagers laag rondcirkelden. Alles ging op Duitsland aan en daar ontstonden reusachtige branden.”
Via de heimelijk afgeluisterde radio kwamen berichten die vermeldden dat er troepenconcentraties in Kleef en Goch gebombardeerd waren. Maar later bleek dat de steden zwaar te lijden hebben gehad.
Platgebombardeerd
Kleve
September 1944: na de mislukking van Operatie Market Garden startte de Britse veldmaarschalk Montgomery Operatie Gatwick om vanuit Nijmegen alsnog door te stoten naar het Ruhrgebied. Op 7 oktober voerden geallieerde bommenwerpers een luchtaanval uit op Kleef. Het historische centrum werd verwoest en er vielen ruim 500 burgerslachtoffers. Operatie Gatwick is dan net uitgesteld en later vervangen door operatie Veritable. Dit bombardement, dat de historische binnenstad van Kleef inclusief de Schwanenturm vernietigde, staat in deze stad symbool voor de hele oorlog.
Op 7 februari 1945 wordt Kleef, dat dus al eerder in de oorlog met zware bombardementen te maken heeft gehad, opnieuw getroffen. Een groot bombardement met Lancaster- en Halifaxtoestellen; nu wordt de bovenstad zwaar getroffen. De burgerbevolking is al grotendeels geëvacueerd. In de stad bevinden zich soldaten, leden van de Hitlerjugend, brandweerlieden en vele Oekraïense dwangarbeiders. Deze Oekraïners waren die tijd ingezet voor het bergen van de lijken na het eerste grote bombardement en bij het puinruimen en het aanleggen van verdedigingswerken. In deze nacht komen ongeveer honderd van hen op tragische wijze in de cellen om het leven. Ze liggen begraven op de Kriegsgräberstätte die veel meer is dan alleen een soldatenkerkhof. Dit in 1950 ingewijde kerkhof was bedoeld als centrale begraafplaats voor alle oorlogsslachtoffers uit het gebied Kleef met inbegrip van burgers.
Emmerich
Tot september 1944 was het, afgezien van herhaaldelijk luchtalarm en kleine luchtaanvallen, rustig in het Duitse grensgebied. Wel verloren veel gezinnen familieleden aan het front. In september 1944 keerde de oorlog terug naar de Niederrhein. Na een eerste bombardement in september, met de slag om Arnhem (‘Een brug te ver’) werd ook Emmerich op 7 oktober 1944 zwaar gebombardeerd. Er vielen meer dan 3000 doden en de overgebleven burgers verlieten de stad. Februari 1945 werd de rest van Emmerich met aanvallen op daar gelegerde Duitse troepen verder vernietigd.
Van het historische Emmerich zijn enkel nog een paar gerestaureerde kerken terug te vinden en verder … werkelijk helemaal niéts. Bijna niets doet aan de periode van vóór de oorlog denken.
Alleen de gotische ‘Sankt Martinuskirche’ aan de rand van de Rijn, uitkijkend naar de imposante brug over de Rijn, is helemaal opnieuw opgebouwd maar ziet er niet zo uit als vóór de vernietiging. Ook de ‘Aldegundiskirche’, een van oorsprong een middeleeuwse kerk, is na de oorlog van de grond af opnieuw gebouwd. Emmerich is vermoedelijk omstreeks 700 al ontstaan. Op 31 mei 1233 kreeg Emmerik stadsrechten van graaf Otto II van Gelre en Zutphen. In het Rheinmuseum Emmerich is nog wel een maquette te vinden van de historische stadskern.
Ooggetuigen
Bron Noviomagus. Donderdag 8 februari 1945: “Of ’t niet genoeg was begon in de nanacht een hevig artillerievuur van alle kanten, en wij hebben van 5 uur af niet meer geslapen. Aan een stuk door ratelden, donderden en knetterden de salvo’s. Soms was ’t net of er een donderslag in je kamer losbarstte. Wij hebben urenlang liggen schudden in bed en de schokken die ’t huis kreeg, waren niet mis.”
“Het bombardement van de artillerie duurt nog steeds voort en nu is het al 4 uur in de namiddag. Het Is niet zo geconcentreerd, dan schieten hier enkele batterijen, dan daar, maar ’t vuur is niet van de lucht. Er wordt nog steeds geweldig druk gereden. Vanmorgen passeerden er ongeveer vijftig tanks, de meeste waren voorzien van mijnenzwiepers. De luchtactiviteit is groot. Jagers en ‘bombers’. Troepen vertrekken en komen aan. Onze jongens (officieren) komen wellicht nog terug.”
“Een twintigtal ‘Typhoons’ zwierf vanmiddag boven het front. Verkenners of ‘Flying Chiefs’ leidden vanuit de hogere sferen het artillerievuur. De ‘kanonnade’ blijft aanhouden.
Achter ons op het land is een zoeklicht bijgekomen. En nu is er buiten een fantastisch schouwspel te zien. Het zoeklicht achter ons straalt een felle bundel uit, laag over de omgeving in de richting van het front. Zo staat er wel een achttal te schijnen. Nu staat onze omgeving in een fantastische schijn van gele en blauwe en roodachtige stralenbundels. Het is lichter dan bij volle maan. En hoog aan de lucht weerkaatsen telkens, dan hier en dan daar de rood-oranjeachtige opflikkeringen van de talloze vuurmonden, die hun granaten uitspuwen op den vijand. En steeds dreunt de kanonnade in je oren. Vanavond hebben we weer vijf officieren te slapen.”
Aftocht bij Goch
Hoge verliezen bij operatie Veritable
De aanval eiste veel verliezen, voor zowel de burgers als de soldaten. Bij deze operatie zouden Amerikaanse troepen zuidelijker Duitsland binnentrekken en de Britten en Canadezen ondersteunen. Duitse troepen doorbraken echter dammen van de rivier de Roer, waardoor de rivier overstroomde en op sommige plekken wel twee kilometer breed werd. De Amerikaanse soldaten moesten daardoor hun aanval uitstellen. Ook maakte de dooi van de bevroren grond een modderpoel. Op 23 en 24 maart 1945 konden de geallieerden eindelijk bij Wesel de Rijn oversteken. Er waren toen 25.000 Britten, Canadezen en Amerikanen om het leven gekomen of gewond geraakt. Aan de Duitse kant waren de verliezen nog veel groter, schattingen van meer dan zestigduizend man. Vanuit de lucht hadden de geallieerden talrijke bombardementen uitgevoerd, hierdoor waren Kleve, Wesel en Dinslaken zwaar getroffen. Hier vielen duizenden doden; veel steden en dorpen werden bijna totaal verwoest. Maar deze Rijn-oversteek leidde wel duidelijk het einde van Nazi-Duitsland in.
Er viel een leegte …
Terug naar Nijmegen. Er viel een leegte over de stad nadat de enorme troepenmacht vanuit Nijmegen en de grensstreek Duitsland binnentrok. Nijmegen bleef wel in de linie van de Duitse artillerie. Tot half maart 1945 vielen er granaten op de stad en nog steeds kwamen er in deze maanden veel burgers en militairen om door het oorlogsgeweld. Maar bijvoorbeeld ook door ongelukken met munitie of verkeersongelukken met militaire voertuigen. Pas na half maart 1945 konden de Duitse troepen Nijmegen niet meer met hun geschut bereiken en was het officieel geen frontstad meer.
De verwoesting in Nijmegen was groot, het bombardement van februari 1944, de gevechten in september en de beschietingen tot maart 1945 hadden hun tol geëist. Uiteindelijk waren er 2.200 doden, tienduizend gewonden en 12.000 Nijmegenaren waren dakloos. Zestig procent van de stad lag in puin.
In het Vrijheidsmuseum in Groesbeek wordt elk jaar de film ‘Krieg am Niederrhein’, vertoond over de aanval op Duitsland. De Duitstalige film ‘Krieg am Niederrhein’, aangevuld met beelden van geallieerde oorlogscorrespondenten, laat op realistische wijze de aanval op het ‘Rheinland’ zien. . In 2025 op 6 februari, Meer op www.vrijheidsmuseum.nl
Rheinmuseum, Stadsarchief Emmerich. Geistmarkt 1. 46446 Emmerich am Rhein. Duitsland
Telefoonnummer: +49 2822 751903
Hoofdweg in Emmerich
Bericht januari 2025
