‘Opdat we hen nooit vergeten …’

In september is het tachtig jaar geleden dat er in en rond Nijmegen heftig gevochten werd. De maanden daarna werd Nijmegen frontstad. Er vielen in de oorlog tienduizenden slachtoffers, veel onschuldige burgers die in herinnering blijven met hier en daar een klein monument, maar daardoor toch herinnerd blijven in hoofdzakelijk de familiekring.

Heel anders gaat het met de vele soldaten. Voor het overgrote deel dienstplichtigen die ver van huis stierven en daar hun laatste rustplaats vonden. Die plek is nu juist wel een tastbare herinnering aan die tijd. Veel gesneuvelden liggen op een van de Commonwealth begraafplaatsen in de omgeving van Nijmegen. De Canadezen kregen praktisch óp de landingsvelden van Market Garden hun graf in Groesbeek.

Veel gesneuvelde Amerikanen, ruim 10.000, zijn overgebracht naar hun vaderland. De overige zijn na eerst in een tijdelijk graf, overgebracht en herbegraven in Margraten/Zuid-Limburg.

Niet te bevatten aantallen

In juni hebben we weer D-Day herdacht, de invasie in Normandië die de start was voor de bevrijding van Europa, van Nederland. In de eerste aanvalsgolven op de stranden stierven zeven van de tien bevrijders. De hele operatie met de namen ‘Overlord’ en ‘Cobra’ telde tien- tot twaalfduizend gesneuvelde geallieerden. Bij operatie ‘Market Garden’, bedoeld om diep door te stoten in Nederland en dan vervolgens naar het Ruhrgebied te gaan, stierven 17.000 soldaten.

Laatste rustplaats

Gesneuvelde Nederlandse militairen liggen voor een deel op de nationale begraafplaats ‘Ereveld Loenen’. Maar de meesten zijn destijds begraven in eigen dorp of stad, bij hun eigen familieleden. De grootste militaire begraafplaats in Nederland voor de geallieerden in Nederland is de Amerikaanse begraafplaats in Margraten waar nu 8.301 gesneuvelden liggen.

De Canadezen hebben 2.590 landgenoten in Groesbeek liggen, jaarlijks herdacht op de derde dag van de Vierdaagse. Het zijn allemaal gesneuvelden in de operatie ‘Veritable’, de grote aanval op Duitsland. De Canadese bevelhebbers wilden niet dat hun landgenoten in Duitsland begraven werden.

De Stichting Canadian War Graves Nederland, beheert drie militaire erevelden in Nederland. In Bergen op Zoom zijn het er 1.118 en in Holten liggen er .1.393 Canadezen begraven. Ook zijn er nog 1.029, mogelijk in Nederland vermisten.

Britse militaire begraafplaatsen in Nederland zijn over 99 locaties verdeeld, alle van de Commonwealth War Grave Commission. Rond Nijmegen zijn het er drie. Op de ‘Jonkerbos War Cemetery’ aan de Ien Daleslaan liggen 1.543 Britse soldaten begraven; in Mook zijn dat er 322 en in Milsbeek 210. Op al deze begraafplaatsen liggen naast Britse ook soldaten uit andere landen. Onder andere uit Polen, Australië, Nieuw-Zeeland. Maar ook Nederlanders die in Britse eenheden gevochten hebben. Zodat het werkelijke aantal begraven geallieerden bij veel begraafplaatsen veel hoger is. De grootste begraafplaats en die waar jaarlijks de herdenking plaatst vindt, ligt in Oosterbeek, de ‘Airborne War Cemetery’. Hier liggen 1.754 soldaten van wie 1.648 Britten begraven.

Ongeveer 6.000 geallieerde militair en van allerlei nationaliteiten, gesneuveld in de periode 1940/1945 en begraven in Nederland, zijn nog niet geïdentificeerd. Tot op de dag van vandaag is een speciale eenheid van het Nederlandse leger, de ‘Bergings- en Identificatiedienst Koninklijke Landmacht’, bezig deze gesneuvelden een naam te geven.

‘Their Name Liveth For Evermore’

‘De andere kant’

Er wordt minder over gesproken, in de eerste jaren na Wereld Oorlog II werd het verzwegen, maar ook veel gewone Duitsers werd de oorlog opgedwongen. Lees ook het verhaal van ‘tante Hilde’ in de Dukenburgers van nummer 7-2019 tot 3-2020 of www.dedukenburger.nl > zoeken > tante Hilde.

WO II kostte aan 7.400.000 (zeven komma vier miljoen) Duitsers het leven, 4.300.000 waren hiervan soldaten. Over heel Europa zijn Duitse oorlogsgraven te vinden, je moet ze vaak wel zoeken. Pas de laatste tientallen jaren werden bijvoorbeeld in Frankrijk de Duitse militaire begraafplaatsen heraangelegd en beter verzorgd.

Duitse militaire begraafplaats in Nederland

Op de militaire begraafplaats in Ysselsteyn, Limburg liggen meer dan 31.813 Duitse doden. Opgave Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge, 1 juni 2024.

Het is de grootste oorlogsbegraafplaats in Nederland. Sinds 2021 heeft de begraafplaats ook een herdenkings- en bezoekerscentrum. Hier komen ook veel (Duitse) schoolklassen. Er is een groepsaccommodatie voor uitwisseling met andere scholen. Speciaal opgeleide gidsen verzorgen de begeleiding op het terrein.

Nederland wilde na de Tweede Wereldoorlog eerst geen Duitsers op Nederlandse grond begraven, maar op verzoek van de Amerikanen werd toch besloten een locatie dichtbij de grens in Nederland te zoeken. Oktober 1946 begon het herbegraven van Duitsers vanaf veldgraven en allerlei kerkhoven in het land. In samenwerking met Duitse archieven en de Volksbund kwamen ook veel gegevens bij de oorlogsdoden. Naam, geboortejaar, rang en sterfdag. De Nederlandse gravendienst lukte het in die eerste jaren ook nog om 7.330 lichamen te identificeren, ze kregen een naam.

Wanneer je in het bezoekerscentrum staat en door de glazen wand naar de graven kijkt, zie je als eerste de graven van 87 gesneuvelden uit de Eerste Wereldoorlog. Dertien van hen liggen in een massagraf onder een sarcofaag. Van hier loop je langs een lange laan naar een tien meter hoog kruis in het midden van de begraafplaats waar je uitkijkt over de vele rijen met oorlogsgraven. Bij dit kruis staat een carillon dat elke 30 minuten speelt. Dwalend langs de kruizen valt het steeds weer op hoe jong de gesneuvelden waren, velen jonger dan aan geallieerde kant. Veel zeventienjarige, veelal dienstplichtige soldaten, waren rond de zes/zeven jaar toen op de basisscholen de nazi-ideologie al normaalgoed was. Waanzin …

Onder de bijna 32.000 doden liggen hier ongeveer 6.000 ongeïdentificeerde Duitse soldaten. Volgens grove schatting zijn er tussen de twee- en drieduizend doden die bewust betrokken zijn geweest bij oorlogsmisdaden. Zo liggen hier ongeveer 550 ex-Nederlanders, hun Nederlanderschap werd na de oorlog postuum van hen afgenomen.

Bij de graven staan stenen grijze kruizen van natuursteen, in het midden is een hele rij met massagraven. Eind jaren zeventig, begin tachtig van de vorige eeuw hebben soldaten van de Bundeswehr alle kruizen en gedenkstenen vernieuwd.

“Er komt geen einde aan herinneren. We kunnen ons niet van onze geschiedenis verlossen. Want zonder herinnering verliezen we onze toekomst.”

Bundespräsident Dr. Frank-Walter Steinmeier.

Oostfront

Het gruwelijkst ging het er in Europa bij het oostfront aan toe. De ‘Bolsjewieken’ waren ook bij de Duitsers erg gevreesd. De oorlog telde aan Russische kant tussen de 22.500.000 en 25.000.000 doden, van wie 7.400.000 soldaten. De hoge aantallen slachtoffers komen ook doordat de Russen grote bevolkingsgroepen gebruikten in hun strijd. Door hun snelle terugtrekken in de zomer werd de Wit-Russische en Oekraïense bevolking opgeofferd. Na tachtig jaar zijn nog steeds miljoenen mensen vermist. In het Vrijheidsmuseum in Groesbeek is dit met kolommen inzichtelijk gemaakt.

Ieder gesneuvelde Brit, Amerikaan, Duitser, Rus, enzovoort had een vader en een moeder. Overal was leed, verdriet. Vooral in het oosten van Europa stelde een mensenleven niet veel voor. En helaas herhaalt zich de geschiedenis …

Bericht september 2024