Zodra het mooier weer wordt, de buitenzwembaden openen en de recreatieplassen een redelijke watertemperatuur hebben, dan gaan duizenden mensen weer hun vertier zoeken in en rondom het water. Zwemmen is zo oud als de mensheid zelf. Aan de Egyptische-Libische grens in de grot Wadi Sura, de grot van de zwemmers, zijn rotsschilderingen van circa 10.000 jaar oud gevonden van zwemmende mensen met een techniek die lijkt op de schoolslag.
Zwemles met de hengelmethode
Bij de Grieken en Romeinen stond het zwemmen hoog aangeschreven als onderdeel van de opvoeding. Je was een onbeschaafd persoon als je niet kon lezen en kon zwemmen. Bij beide volken bestond een nauwe band tussen zwemmen en badcultuur. Bij de Romeinen werd het heilzame effect van het baden gecombineerd met zwemactiviteiten. Dit was mogelijk omdat de badhuizen voorzien waren van grote bassins waarin gezwommen kon worden. In de Middeleeuwen behoorde het zwemmen en duiken, naast schaken, dichten, paardrijden, schermen, boogschieten en jagen tot de zeven ridderlijke volmaaktheden.
Rotsschildering in de grot Wadi Sura
Ontwikkelingen
In 1538 verscheen het eerste leerboek voor het zwemonderwijs ‘Colymbetes’ geschreven door Nicolaus Wymann. Hij geeft in dit boek praktische wenken over techniek en methodiek bij het aanleren van een zwemslag. Het was vooral gericht op het aanleren van de schoolslag. Dit gebeurde met actieve ondersteuning en drijfmiddelen zoals gordeltjes van kurk of varkensblazen. Aan watergewenning werd nauwelijks aandacht besteed.
Ruim twee eeuwen later gaf GutsMuths in 1798 via zijn ‘Kleines Lehrbuch der Schwimmkunst’ aan dat wij onder invloed van de cultuur de natuurlijke mogelijkheid om zelf spontaan te leren zwemmen grotendeels verloren waren. Zijn idee was om de jeugd op een methodische wijze zwemmen aan te leren. Hij maakt naast het natuurlijk drijfvermogen van ons lichaam tevens gebruik van drijfmiddelen en de hengelmethode, maar aan deze laatste methode zaten voor- en nadelen. Een van de voordelen was het geven van vertrouwen aan de leerling door aanwezigheid van een drijfmiddel. Een nadeel was o.a. dat de slag te stug uitgevoerd werd en men weinig of geen rompbewegingen kon maken.
Bij het leren zwemmen werd tot 1920 weinig speelruimte voor eigen initiatief gelaten. De volgorde was: eerst de lesstof dan de leerkracht en pas op de laatste plaats het kind. Bij het aanleren werden bewegingen op commando uitgevoerd, het kind, de leerling, was van ondergeschikt belang aan het onderwijsproces.
Nieuwe inzichten
In 1929 werd de Oostenrijker Karl Gaulhofer rector aan de ‘Academie voor Lichamelijke Opvoeding’ in Amsterdam en zijn doelstelling betrof dat lichamelijke opvoeding pedagogisch verantwoord moest zijn met betrekking tot een optimale ontwikkeling van de mens in lichaam en geest geheel volgens de Oostenrijkse school, deze stond voor een veelzijdige lichamelijke opvoeding waaronder zwemmen. In de jaren twintig van de vorige eeuw was er veel aandacht voor de juiste aanpak van het leren zwemmen. De Duits-Oostenrijkse zwempionier en zwempedagoog Kurt Wiessner bouwde zijn systeem als volgt op: watergewenningsoefeningen, drijfoefeningen en de eigenlijke zwemoefeningen. Hij stelt het kind centraal en het natuurlijk bewegen moet passen bij de kinderlijke denk-, speel- en ervaringswereld.
Zweedse lesbank
In dezelfde periode ontwikkelde de Nederlandse gymnastiekleraar Jacob Bongertman een meer klassikale zwemlesmethode. Hij wilde snel resultaat en deed niet aan watergewenning. In het gymnastieklokaal begon hij met droogzwemmen op de ‘Zweedse bank’ waarop met name de beenslag werd aangeleerd. De hengel werd vervangen en als drijfmiddel werd de ‘Bongertman zwembus’ gebruikt.
De Bongertman zwembus
Deze werd bij de leerling op de rug bevestigd en met een plankje of kurken in de handen kon hij de leerling laten drijven en zo aan meerdere leerlingen lesgeven. Om zich boven water te houden en zich te verplaatsen is het nodig één of meerdere zwemslagen te beheersen. Twee elementaire zwemslagen zijn de schoolslag en de rugslag. Het zwemonderwijs in Nederland is door Wiessner en Bongertman sterk beïnvloed.
Bericht juli 2023
