Dagelijks granaten, huizen in brand, dagen in de kelders, maar ook week na week meer militairen, tanks, legervoertuigen in de stad. Nijmegen als frontstad. Zo was de situatie eind september 1944 in Nijmegen nadat de Duitse troepen over de Waal teruggedrongen waren.
Dat terugdringen ging gepaard met hevige gevechten rond het Keizer Lodewijkplein, Sint Jorisstraat, Gerard Noodtstraat, Hunnerpark en het Valkhofpark. Terugtrekkende Duitse troepen hadden ook nog veel huizen in andere delen van het stadscentrum in brand gestoken om de geallieerde opmars te vertragen.
Bij de Sint Jorisstraat en Gerard Noodtstraat is aan de bebouwing tegenwoordig nog goed te zien wat er door de gevechten van terugtrekkende Duitse soldaten verloren is gegaan. Er is in sommige straten om elk huis gevochten. Of huizen werden binnendoor opengebroken om op een bepaalde straathoek te komen.
Dan komt het bericht ‘Nijmegen vrij’. En op 21 september 1944, zo is op Noviomagus website te lezen: “Af en toe nog artillerievuur van de Goffert. Nijmegen met brug en al in geallieerde handen. Ook Oosterhout zwijgt nu. ’t Laatste deel van de Graafseweg vanaf Oldenbarneveltstraat tot en met Raad van Arbeid is geheel uitgebrand. Op Keizer Karelplein deelden de Universiteit en de mooie huizen langs de Stationssingel hetzelfde lot, ‘t Station zelf is geheel verwoest. Overal zag je legerwagens, tanks en Amerikaanse soldaten. Wat zijn ’t allemaal gezellige, vrolijke en vooral gezonde jongens. De baretten staan hen leuk, hun uniformen zijn leuk van model. De bevolking juicht en praat en is vooral uit op de chocolade en de cigaretten van de Tommies. Ook handtekeningen worden druk verzameld. In de Korte Molenstraat staat Engels geschut opgesteld.”
Het totale aantal geschatte doden in de laatste oorlogsjaren komt op 2.200 en er zijn ongeveer 10.000 gewonden geteld. Nijmegen mocht dan wel vanaf eind september 1944 bevrijd zijn, de bewoners waren niet vrij om zomaar over straat te gaan. De stad bleef een half jaar lang het doel van Duitse granaten en bommen. Dit terwijl er grote woningnood was met tekort aan voedsel. Burgers moesten onder de blijvende oorlogsdreiging toch aan levensmiddelen zien te komen. Hele families verbleven maandenlang in de kelders (foto boven. Schuilkelder in de Van Welderenstraat). De schattingen zijn dat zo’n 800 Nijmegenaren om het leven kwamen is de periode van september 1944 tot maart 1945. Het aantal dodelijke slachtoffers was zelfs groter dan die van het bombardement op 22 februari 1944.
Ingekwartierde soldaten
Na een dagenlange strijd werd de stad op 20 september 1944 bevrijd. Maar nog hield de oorlog niet op, de stad kwam met haar bevolking pal aan de frontlinie te liggen. Ondanks dat Nijmegen vanaf dan dagelijks gebombardeerd werd, kwamen er steeds meer mensen bij. geallieerde militairen wel te verstaan. Nijmegen zou het uitgangspunt worden voor de grote aanval op Duitsland, op het ‘Rheinland’. Door de ingekwartierde geallieerde soldaten, hoofdzakelijk Canadezen en Britten, werd de stad alleen maar voller met mensen. Bijna een half miljoen geallieerde soldaten leefden begin 1945 in en rond Nijmegen. Er waren ongeveer 1.000 tanks en meer dan 34.000 legervoertuigen samengebracht. Hele straten stonden vol pantserwagens en legertrucks, de manschappen waren bij bewoners ingekwartierd.
Uitgaansstad
Nijmegen werd voor de Engelse, Canadese en Amerikaanse militairen de uitgaansstad voor film en vooral voor dansen. In eigen clubs konden ze met muziek en dans even bijkomen. Het redelijk onbeschadigd gebleven gebouw van De Vereeniging was hiervoor een geschikte plek waar ook nog tenten waren bijgebouwd. Maar de militairen vorderden ook cafés of scholen hiervoor in. “Het vrije dansen, het drankgebruik en soldaten die al lang van huis en vrouw gescheiden waren, zorgden soms voor grote problemen. Op de dansavonden kwamen jonge meisjes in ongewenste situaties, zo vonden de pastoors en bezorgde ouders.”
Materiaal aanvoer
Naast de vele militairen kwamen er ook dagelijks materiaaltransporten over ‘Hells Highway’ naar Nijmegen Foto onder). De veel gebruikte Sherman-tank, waarvan er 49.000 zijn gemaakt, verbruikt elke 100 kilometer tussen de 400 en 500 liter benzine of diesel. Die brandstof, en de tanks, moesten aangevoerd worden. In het begin van operatie Market Garden vanaf havens in Frankrijk en de steeds langer wordende weg betekende elke dag weer meer brandstof. Het overgrote deel gebruikte men jerrycans en in Oorlogsmuseum Overloon is dit goed uitgebeeld (foto boven). Hier is ook te zien dat voor het transport van wapens, munitie, bouwmateriaal enzovoort, hoofdzakelijk houten kratten in allerlei formaten ingezet werden. De GMC truck was voor de Amerikanen de meest gebruikte vrachtwagen, er werden 800.000 van geproduceerd. Voor het lange–afstands-vervoer hadden de Britten een ’12 Wheel M9 trailer’ ontworpen, deze werd later ook in de Verenigde Staten gebouwd. De trailer was geschikt om tanks maar ook allerlei andere materialen te vervoeren. Schattingen geven aan dat er tegen de 10.000 van zijn gebouwd in allerlei variaties. Ook deze trailer vinden we in Overloon met een ander wetenswaardigheidje. Zo is uitgebeeld dat het zware laad- en transportwerk veelal door donkere soldaten gedaan werd, het was nog een echte wit/zwart wereld. Al met al een enorme logistieke operatie die enigszins makkelijker werd nadat de havens van Antwerpen bevrijd waren en die voor goederenaanvoer gebruikt konden worden. De straten van Nijmegen werden zo een enorm groot legermagazijn tot de aanval op Duitsland met Operatie Veritable in februari 1945.
Het verdriet van Nijmegen
Bart Janssen heeft in zijn boek Het verdriet van Nijmegen 1940 – 1945 beschreven wat de impact van de Tweede Wereldoorlog voor Nijmegen was. Het boek is het resultaat van 14 jaar onderzoek en interviews met ooggetuigen en nabestaanden. Bart geeft op 24 januari 2025 een lezing over Nijmegen in de frontstadperiode op de StAAD themamiddag. Wijkcentrum Dukenburg Meijhorst 70-39. Hij vertelt de verhalen van ooggetuigen van het leven en sterven in een frontstad.
Poolse soldaten bij het Maas-Waalkanaal bewaken de bruggen.
Bericht november 2024
